İnsan özünə kiçik də olsa yaxşılıq edən bir adama bu gözəl rəftarından duyduğu məmnuniyyəti dərhal göstərmək istəyir. Məsələn, özünü evində qonaq edən, hörmət edən birinə qarşı məmnunluq duyar, xüsusilə də ev sahibi incə düşüncəli biridirsə və deyilməyə ehtiyac qalmamış o adamın hər ehtiyacını əskiksiz şəkildə qarşılayırsa... Bunun kimi, ciddi narahatlıqları olan bir insan da, həkiminin müalicəsiylə şəfa tapdığında ona necə təşəkkür edəcəyini bilmir. Bir insan yolun bir tərəfindən digərinə keçərkən, özünü bir avtomobilin vurmasından qurtaran adama həyatını borclu olduğunu söyləyər, o adamı mükafatlandırmaq, ona olan minnətdarlığını göstərmək üçün əlindən gələn hər şeyi edər.
Xəstə və möhtac vəziyyətdə olan bir insan, özünə baxan, ehtiyaclarını qarşılayan adama, duyduğu minnətdarlığa görə çox yaxşı davranar, hörmət və sevgi göstərər, etdiyi hər yaxşılıq üçün davamlı təşəkkür edər. O adamı heç vaxt incitmək istəməz. Hər insan özünə sürprizlər edən, gözəlliklər təqdim edən, yaxşılıq edənləri çox sevər, onlara qarşı hörmətdə və qayğı göstərməkdə qüsur etməməyə cəhd göstərər.
Ancaq bəzi insanların unutduğu çox əhəmiyyətli bir gerçək vardır: Bir insanı sevindirən, onu qonaq edən, ona gözəl ruzilər, nemətlər təqdim edən, xoşuna gələn bir mənzərəni yaradan, hər səhər oyandığında ona təkrar həyatını bəxş edən, onu təhlükələrdən qoruyan, xəstələndiyində ona şəfa verən, dərmanları vəsilə edərək ağrısını yox edən canlı və cansız bütün varlıqların sahibi olan Allahdır. Bu səbəblə insan sahib olduğu nemətlər və qarşılaşdığı gözəlliklər səbəbiylə, sevgisini, hörmətini, minnətdarlıq duyğusunu, vəfasını və təşəkkürünü Allaha yönəltməlidir. Bir insana köməyi üçün təşəkkür edərkən, o adama bu köməyi ilham edərək rəhmətini çatdıranın Rəbbimiz olduğu qətiliklə unudulmamalıdır. Allah bir ayədə bu şəkildə bildirmişdir:
Xəstə və möhtac vəziyyətdə olan bir insan, özünə baxan, ehtiyaclarını qarşılayan adama, duyduğu minnətdarlığa görə çox yaxşı davranar, hörmət və sevgi göstərər, etdiyi hər yaxşılıq üçün davamlı təşəkkür edər. O adamı heç vaxt incitmək istəməz. Hər insan özünə sürprizlər edən, gözəlliklər təqdim edən, yaxşılıq edənləri çox sevər, onlara qarşı hörmətdə və qayğı göstərməkdə qüsur etməməyə cəhd göstərər.
Ancaq bəzi insanların unutduğu çox əhəmiyyətli bir gerçək vardır: Bir insanı sevindirən, onu qonaq edən, ona gözəl ruzilər, nemətlər təqdim edən, xoşuna gələn bir mənzərəni yaradan, hər səhər oyandığında ona təkrar həyatını bəxş edən, onu təhlükələrdən qoruyan, xəstələndiyində ona şəfa verən, dərmanları vəsilə edərək ağrısını yox edən canlı və cansız bütün varlıqların sahibi olan Allahdır. Bu səbəblə insan sahib olduğu nemətlər və qarşılaşdığı gözəlliklər səbəbiylə, sevgisini, hörmətini, minnətdarlıq duyğusunu, vəfasını və təşəkkürünü Allaha yönəltməlidir. Bir insana köməyi üçün təşəkkür edərkən, o adama bu köməyi ilham edərək rəhmətini çatdıranın Rəbbimiz olduğu qətiliklə unudulmamalıdır. Allah bir ayədə bu şəkildə bildirmişdir:
“Həqiqətən göylərin və yerin hökmü Allaha məxsusdur. Dirildən də, öldürən də Odur. Sizin Allahdan başqa havadarınız və köməyə çatanınız yoxdur. (Ət-Tovbə Surəsi, 116)
Quranda Hz. İbrahimin Allaha olan duasında Rəbbimizin insanlar üzərindəki bu rəhmətini belə dilə gətirdiyi bildirilməkdədir:
"Məni yaradan və məni doğru yola yönəldən Odur! Məni yedirdən və içirdən də Odur! Xəstələndiyim zaman mənə yalnız O, şəfa verər. Məni öldürəcək, sonra dirildəcək Odur. Və qiyamət günü xətamı bağışlayacağına ümid etdiyim də Odur!" (Əş-Şuəra Surəsi, 78-82)
İnsana sahib olduğu bütün gözəllikləri bağışlayan Allahdır
Allah, hər insana bir heç ikən can vermiş və dünyanı onun üçün ən gözəl və ən uyğun şəkildə yaratmışdır. Məsələn, dünyanın hər yerində insanlar rahatlıqla nəfəs alıb verə bilirlər. Allah, rəhməti ilə atmosferdəki qazların nisbətini insanlar üçün ən uyğun nisbətdə təsbit etmiş və yaratmışdır. Bir çox insan, havasız bir otaqda nə qədər çətin nəfəs alıb verildiyini bilər. Havasızlıq artıqca insanın çətinliyi də artar. Biz, çətinliklə nəfəs alıb verə bildiyimiz bir dünyada da yaşamış ola bilərdik. Ancaq içimizə tənəffüs etdiyimiz hava, Allahın rəhməti və diləməsi ilə heç bir zaman bizə çətinlik verməz, əksinə bizi rahatlaşdırar, xoşumuza gələr.
Allah, yer üzünün hər küncündə çeşid-çeşid tərəvəzlər, meyvələr, taxıllar və bitkilər yaratmışdır. Əgər Allah diləsəydi, dünyada tək bir növ yemək olar və bu yeməyin dadı da bizə heç zövq verməyəcək şəkildə ola bilərdi. Və biz yalnız yaşaya bilmək üçün bu yeməyi yemək məcburiyyətində qala bilərdik. Bu yemək xaricində də yerdən bir şey çıxarmaq imkanımız ola bilməzdi. Ancaq Allah, sonsuz mərhəməti və şəfqəti ilə, insanlar üçün növ-növ tərəvəz və meyvə yaratmışdır. Həm də bunların hər birinin dadı bir-birindən fərqli və gözəldir. İnsan yaşamaq üçün yemək yemək məcburiyyətindədir, amma Allahın rəhməti sayəsində, bir tərəfdən də bütün bunların ləzzətindən böyük zövq almaqdadır.
Allah, hər insana bir heç ikən can vermiş və dünyanı onun üçün ən gözəl və ən uyğun şəkildə yaratmışdır. Məsələn, dünyanın hər yerində insanlar rahatlıqla nəfəs alıb verə bilirlər. Allah, rəhməti ilə atmosferdəki qazların nisbətini insanlar üçün ən uyğun nisbətdə təsbit etmiş və yaratmışdır. Bir çox insan, havasız bir otaqda nə qədər çətin nəfəs alıb verildiyini bilər. Havasızlıq artıqca insanın çətinliyi də artar. Biz, çətinliklə nəfəs alıb verə bildiyimiz bir dünyada da yaşamış ola bilərdik. Ancaq içimizə tənəffüs etdiyimiz hava, Allahın rəhməti və diləməsi ilə heç bir zaman bizə çətinlik verməz, əksinə bizi rahatlaşdırar, xoşumuza gələr.
Allah, yer üzünün hər küncündə çeşid-çeşid tərəvəzlər, meyvələr, taxıllar və bitkilər yaratmışdır. Əgər Allah diləsəydi, dünyada tək bir növ yemək olar və bu yeməyin dadı da bizə heç zövq verməyəcək şəkildə ola bilərdi. Və biz yalnız yaşaya bilmək üçün bu yeməyi yemək məcburiyyətində qala bilərdik. Bu yemək xaricində də yerdən bir şey çıxarmaq imkanımız ola bilməzdi. Ancaq Allah, sonsuz mərhəməti və şəfqəti ilə, insanlar üçün növ-növ tərəvəz və meyvə yaratmışdır. Həm də bunların hər birinin dadı bir-birindən fərqli və gözəldir. İnsan yaşamaq üçün yemək yemək məcburiyyətindədir, amma Allahın rəhməti sayəsində, bir tərəfdən də bütün bunların ləzzətindən böyük zövq almaqdadır.
“ Yük daşıyan və yunlarından döşək düzəldilən heyvanları da yaradan Odur. Allahın sizə verdiyi ruzilərdən yeyin və şeytana uymayın. Şübhəsiz ki, o, sizin açıq-aşkar düşməninizdir”. (Əl-Ən'am Surəsi, 142)
Allahın yaratdığı heyvanlarda da insanlar üçün müxtəlif gözəlliklər gizlidir. Məsələn at, dəvə, it kimi itaətli heyvanlar insanlara köməkçi olarkən, quş, pişik kimi evcil heyvanlar da özlərini sevdirən xoş xüsusiyyətlərə sahibdirlər. Allah, kiçik bir söhbət quşunda da insanın çox xoşuna gələcək bir çox xüsusiyyət yaradar.
Boyundakı kiçik bir dəlikdən sanki insan səsi çıxardaraq danışa bilən, mavinin, sarının, yaşılın fərqli tonlarıyla çox estetik bir görünüşə sahib olan və sevilməkdən xoşlanan bu kiçik canlılar, Allahın insanlar üçün yaratdığı bir sevinc və keyf qaynağıdır.
Tənəffüs etdiyimiz havadan yer üzünə enən yağışa, torpaqda yetişən məhsullardan yeraltı qaynaqlarına, xoşumuza gələn heyvanlardan təməl həyat qaynağı olan suya qədər təbiətdəki hər şey ən kiçik bir səy göstərilməsinə ehtiyac duyulmadan bizə çatar. İnsanın həyatda qala bilməsi və həyatını davam etdirə bilməsi üçün kainatda son dərəcə detallı əməliyyatlar reallaşar, son dərəcə həssas nisbətlər davamlı olaraq qorunar.
İnsan xaricindəki canlılar, sahib olduqları xüsusiyyətlərin fərqinə çata bilməzlər. Bir dovşan, nə qədər sevimli olduğunun fərqində olmadan yaşayar. Kəpənək, qanadlarındakı simmetriyanın, naxışların və uyğunlaşmanın şüurunda deyil. Sahib olduğu rənglər, naxışlar və simmetriya bir tovuz quşunu olduqca dəbdəbəli edər. Amma o, nə üçün var olduğunu bilməyən və gözəllikləri təqdir edə bilmə qabiliyyəti olmayan bir canlıdır.
Quyruğundakı rənglər və naxışlarla, dünyanın ən gözəl görünüşlərindən birini göstərən bu varlıq, insanların Allaha şükr etmələri və Allahın yaradış gücünü görə bilmələri üçün yaradılmış nemətlərdən yalnız biridir.
Allah bütün bu canlılardakı gözəl görünüşləri insanlara bir nemət olaraq təqdim etməkdədir. Bu səbəblə insanın canlılardakı estetikanı, simmetriyanı və rəngləri görüb Allahın gücünü olduğu kimi təqdir edə bilməsi və bütün bu gözəlliklərin Yaradıcısı olan Rəbbimizə ən gözəl şəkildə şükr etməsi lazımdır.
Boyundakı kiçik bir dəlikdən sanki insan səsi çıxardaraq danışa bilən, mavinin, sarının, yaşılın fərqli tonlarıyla çox estetik bir görünüşə sahib olan və sevilməkdən xoşlanan bu kiçik canlılar, Allahın insanlar üçün yaratdığı bir sevinc və keyf qaynağıdır.
Tənəffüs etdiyimiz havadan yer üzünə enən yağışa, torpaqda yetişən məhsullardan yeraltı qaynaqlarına, xoşumuza gələn heyvanlardan təməl həyat qaynağı olan suya qədər təbiətdəki hər şey ən kiçik bir səy göstərilməsinə ehtiyac duyulmadan bizə çatar. İnsanın həyatda qala bilməsi və həyatını davam etdirə bilməsi üçün kainatda son dərəcə detallı əməliyyatlar reallaşar, son dərəcə həssas nisbətlər davamlı olaraq qorunar.
İnsan xaricindəki canlılar, sahib olduqları xüsusiyyətlərin fərqinə çata bilməzlər. Bir dovşan, nə qədər sevimli olduğunun fərqində olmadan yaşayar. Kəpənək, qanadlarındakı simmetriyanın, naxışların və uyğunlaşmanın şüurunda deyil. Sahib olduğu rənglər, naxışlar və simmetriya bir tovuz quşunu olduqca dəbdəbəli edər. Amma o, nə üçün var olduğunu bilməyən və gözəllikləri təqdir edə bilmə qabiliyyəti olmayan bir canlıdır.
Quyruğundakı rənglər və naxışlarla, dünyanın ən gözəl görünüşlərindən birini göstərən bu varlıq, insanların Allaha şükr etmələri və Allahın yaradış gücünü görə bilmələri üçün yaradılmış nemətlərdən yalnız biridir.
Allah bütün bu canlılardakı gözəl görünüşləri insanlara bir nemət olaraq təqdim etməkdədir. Bu səbəblə insanın canlılardakı estetikanı, simmetriyanı və rəngləri görüb Allahın gücünü olduğu kimi təqdir edə bilməsi və bütün bu gözəlliklərin Yaradıcısı olan Rəbbimizə ən gözəl şəkildə şükr etməsi lazımdır.
“Üstünüzdə yeddi möhkəm göy qurduq. Sizin üçün çox parlaq bir çıraq (günəş) yaratdıq. Buludlardan şırıl-şırıl tökülən yağmur endirdik ki, onunla dən və bitki yetişdirək, eləcə də sarmaşan bağlar”. (Ən-Nəbə Surəsi, 12-16)
Allahın yer üzündə yaratdığı gözəlliklər saymaqla bitməyəcək qədər çoxdur. Məsələn, bir gülün görünüşündə qüsursuz bir gözəllik vardır. Yarpaqları son dərəcə diqqətli və simmetrik bir şəkildə düzülüb. Yarpaqların üstü isə çox keyfiyyətli bir parça kimi yumşaqdır. Təbiətin ən gözəl və ən canlı rənglərindən meydana gəlmişdir. Palçıqlı və qapqara bir torpaqda yetişdiyi halda rənglərində bir bulanıqlığa, ya da çirkə rast gəlinməz. Qoxusu isə dünyanın ən üstün texnologiyaları istifadə edilsə də təqlid edilə bilməyəcək xüsusiyyətlərə malikdir.
Keyfiyyətli bir ətirin belə zamanla qoxusu ağırlaşarkən, gül daim eyni təzəlikdə qalan, insana zövq verən möhtəşəm bir qoxu verər. Ancaq gül də, bu xüsusiyyətlərinin heç birinin fərqində deyil. Digər bitkilər və heyvanlar da gülün bu gözəlliyindən zövq alacaq şəkildə yaradılmamışdır. Amma bütün bu xüsusiyyətləriylə gül, insan üçün böyük bir nemət olaraq yaradılmışdır.
Yer üzündəki hər gözəllik həm Rəbbimizin bir neməti, həm də Onun sonsuz gözəlliyinin əks olunmasıdır. Bu səbəblə, vicdan sahibi olan və düşünən hər insan, bütün bu gözəlliklərin əsl sahibi olan Allaha, böyük bir coşğu və sevgi ilə bağlanar. Allah, bütün yaratdıqlarında insanlar üçün düşünüb öyüd alınacaq dəlillər olduğunu bildirməkdədir:
Keyfiyyətli bir ətirin belə zamanla qoxusu ağırlaşarkən, gül daim eyni təzəlikdə qalan, insana zövq verən möhtəşəm bir qoxu verər. Ancaq gül də, bu xüsusiyyətlərinin heç birinin fərqində deyil. Digər bitkilər və heyvanlar da gülün bu gözəlliyindən zövq alacaq şəkildə yaradılmamışdır. Amma bütün bu xüsusiyyətləriylə gül, insan üçün böyük bir nemət olaraq yaradılmışdır.
Yer üzündəki hər gözəllik həm Rəbbimizin bir neməti, həm də Onun sonsuz gözəlliyinin əks olunmasıdır. Bu səbəblə, vicdan sahibi olan və düşünən hər insan, bütün bu gözəlliklərin əsl sahibi olan Allaha, böyük bir coşğu və sevgi ilə bağlanar. Allah, bütün yaratdıqlarında insanlar üçün düşünüb öyüd alınacaq dəlillər olduğunu bildirməkdədir:
“Yer üzündə yaratdığı cürbəcür şeyləri də sizin ixtiyarınıza verdi. Öyüd-nəsihət qəbul edənlər üçün, sözsüz ki, bunda da əlamətlər vardır! (Ən-Nəhl Surəsi, 13)
Bura qədər sayılanlar, insanlara verilmiş olan nemətlərin yalnız çox az bir qismidir. Bunların yanında həyatımızın davam etməsi üçün saysız detalın bir yerdə olması lazımdır. Əslində yuxarıda verilən nümunələrdən birini belə düşünmək Allahın insanlara olan mərhəmətini anlamamız üçün kifayətdir. Allahın lütfü ilə ağla və mühakimə qabiliyyətinə sahib olan insanın, bu qabiliyyətlərini Allahı tanımaq və dolayısilə Onu çox sevmək üçün istifadə etməsi lazımdır. Çünki vicdanını istifadə edərək ətrafında axıb gedən mükəmməl nizamı idrak edən insanlar üçün bütün kainat, Allaha olan sevgilərini artıracaq səbəblərlə doludur. Bunları ətraflı olaraq düşünən bir insan təbii olaraq Allahı olduğu kimi təqdir edib sevə bilər.
“Saçaqlı dənli bitkilər və xoş ətirli çiçəklər vardır. Belə olduqda Rəbbinizin hansı nemətlərini yalan saya bilərsiniz”? (Ər-Rəhman Surəsi, 12-13)
Necə ki, Allah Quranın bir çox ayəsində, insanlara özlərinə verilən nemətlər üzərində düşünmələrini bildirmiş və bu nemətlərdən bəzilərini insanlara xatırlatmışdır. Bu ayələrdən bəzilərində belə buyrulmaqdadır:
"Allah insanı bir damla sudan xəlq etti. Bununla belə, o, birdən-birə açıq-aşkar bir düşmən kəsildi. Davarı da O yaratdı. Bunlarda sizin üçün istilik, cürbəcür mənfəət vardır, həm də onlardan yeyirsiniz. Onları səhər naxıra, axşam axura gətirdikdə baxıb zövq alırsınız. Onlar sizin yüklərinizi özünüzü yormadan çata bilməyəcəyiniz bir ölkəyə daşıyarlar. Həqiqətən, Rəbbin şəfqətlidir, mərhəmətlidir! Sizin minməyinizdən ötrü, həm də zinət üçün atı, qatırı və uzunqulağı, hələ sizin bilmədiyiniz neçə-neçə şeylər də yaradacaqdır. Doğru yolu göstərmək Allaha aiddir. Ondan gəc olan yol da vardır. Əgər istəsəydi, sizin hamınızı doğru yola salardı. Göydən sizin üçün yağmur endirən Odur. Ondan siz də, içində otardığınız ağaclar da içər. Onunla sizin üçün əkin, zeytun, xurma, üzüm və bütün meyvələrdən yetişdirir. Düşünüb-daşınanlar üçün bunda dəlillər vardır! O, gecəni və gündüzü, Günəşi və Ayı sizə ram etdi. Ulduzlar da Onun əmrinə boyun əymişdir. Doğrudan da, bunda ağılla düşünənlər üçün ibrətlər vardır! Yer üzündə yaratdığı cürbəcür şeyləri də sizin ixtiyarınıza verdi. Öyüd-nəsihət qəbul edənlər üçün, sözsüz ki, bunda da əlamətlər vardır! Təzə ət yeməyiniz, taxdığınız bəzək şeylərini çıxartmağınız üçün dənizi də sizə ram edən Odur. Allahın nemətindən ruzi axtarmağınız üçün sən gəmilərin onu yara-yara üzüb getdiyini görürsən. Bəlkə, şüküredəsiniz! Sizi yırğalatmasın deyə, yer üzündə möhkəm dayanan dağlar və gedib çata biləsiniz deyə, çaylar və yollar yaratdı”. (Ən-Nəhl Surəsi, 4-15)
“Ey insanlar! Allahın sizə olan nemətini yada salın. Allahdan başqa sizə göylərdən və yerdən ruzi verən bir xaliq varmı?2” ( Fatir Surəsi, 3 )
“Sizə gələn hər bir nemət Allahdandır. Sonra sizə bir müsibət üz verdikdə Ona yalvarıb-yaxararsınız!” (Ən-Nəhl Surəsi, 53 )
Yuxarıdakı ayələrdə sayılan nemətlər Rəbbimizin insanlara dünya həyatında verdiklərinin yalnız çox az bir qismidir. Allah, bu ayələrin davamında "Əgər Allahın nemətini sayacaq olsanız, sayıb qurtara bilməzsiniz. Həqiqətən, Allah bağışlayandır, rəhm edəndir" (Ən-Nəhl Surəsi, 18) şəklində buyurar. İnsanın yalnız burada sayılan nemətlər üzərində düşünməsi belə, Allahın insanlar üzərindəki sonsuz lütfkarlığını, şəfqət və mərhəmətini anlaması üçün kifayətdir. Bizə can verən, yaşamamızı təmin edən, bizi sevindirən, xoşumuza gələn hər varlığı və hadisəni yaradan Allahdır. Bu səbəblə insan, hər an Allaha yönəlməli, sahib olduğu hər şey üçün Rəbbimizə şükr etməli, Ona güclü bir sevgi ilə bağlanmalıdır.“Yer üzündə yaratdığı cürbəcür şeyləri də sizin ixtiyarınıza verdi. Öyüd-nəsihət qəbul edənlər üçün, sözsüz ki, bunda da əlamətlət vardır!” (Ən-Nəhl Surəsi, 13 )
İnsanı yoxdan var edən və ona can verən Allahdır
İnsan, necə yoxdan var olduğunu, necə can sahibi olduğunu və ana bətnində olandan bu gününə qədər necə qayğıla qorunduğunu düşündüyündə, Allahın üzərindəki rəhmətini, sonsuz mərhəmət və şəfqətini görər. Allah Məryəm Surəsində insanları, yaradılışları üzərində düşünməyə çağırmaqdadır:
İnsan, necə yoxdan var olduğunu, necə can sahibi olduğunu və ana bətnində olandan bu gününə qədər necə qayğıla qorunduğunu düşündüyündə, Allahın üzərindəki rəhmətini, sonsuz mərhəmət və şəfqətini görər. Allah Məryəm Surəsində insanları, yaradılışları üzərində düşünməyə çağırmaqdadır:
"Məgər insan ilk öncə onu heç bir şey deyilkən yaratdığımızı xatırlamırmı?" (Məryəm Surəsi, 67)
Allah, hər insanı, ana bətnində qorunmuş şəkildə, şikəst qalmayacağı, ağrı duymayacağı bir yerə, ona heç bir zərər gəlməyəcək şəkildə yerləşdirər. Dünyaya gələn hər bir körpə üçün lazım olan hər şey milyardlarla il əvvəlindən hazırlanmışdır. Tənəffüs edəcəyi havadan, lazımlı qidalarını alacağı ana südünə qədər hər şey onun üçün hazır olur.
Hər insanın bədəni, ölənə qədər, Allahın yaratdığı qüsursuz sistem sayəsində qorunar. Məsələn ürək, adamın həyat müddəti boyunca dayanmadan işləyər, ancaq insan bunu təmin etmək üçün heç bir şey etmək məcburiyyətində deyil. İnsan yalnız ürəyinin hər saniyə atması üçün ona lazım olan əmri vermə vəzifəsini boynuna götürmüş olsaydı belə, həyatı çox çətinləşərdi, yata bilməz, yemək yeyə bilməz, az qala hər yerdə bundan başqa heç bir iş edə bilməyəcək hala gələrdi. Halbuki Allah, həyatının ilk günündən etibarən hər insanın ürəyinə ölənə qədər çalışması əmrini verməkdədir. Beləcə ürək, insanın ömrü boyunca, bir an belə dayanmadan, Allahın idarəsində işə davam etməkdədir.
İnsanın özünə aid olduğunu iddia etdiyi bədəni üzərində heç bir hakimiyyəti yoxdur. İnsana, bütün hüceyrələrinə qədər hakim olan yalnız Uca Rəbbimizdir. Böyük bir sürətlə axan qanı, ürəyin təzyiqlə vurduğu qan miqdarını, qanın laxtalanma müddətini, tənəffüs, həzm, müdafiə etmə, sinir sistemini və burada saymadığımız bir çox sistemi insan özbaşına idarə edə bilməz.
İnsan hər şeyiylə Allaha möhtacdır. Allah bu gerçəyi bir ayəsində belə bildirər:
Hər insanın bədəni, ölənə qədər, Allahın yaratdığı qüsursuz sistem sayəsində qorunar. Məsələn ürək, adamın həyat müddəti boyunca dayanmadan işləyər, ancaq insan bunu təmin etmək üçün heç bir şey etmək məcburiyyətində deyil. İnsan yalnız ürəyinin hər saniyə atması üçün ona lazım olan əmri vermə vəzifəsini boynuna götürmüş olsaydı belə, həyatı çox çətinləşərdi, yata bilməz, yemək yeyə bilməz, az qala hər yerdə bundan başqa heç bir iş edə bilməyəcək hala gələrdi. Halbuki Allah, həyatının ilk günündən etibarən hər insanın ürəyinə ölənə qədər çalışması əmrini verməkdədir. Beləcə ürək, insanın ömrü boyunca, bir an belə dayanmadan, Allahın idarəsində işə davam etməkdədir.
İnsanın özünə aid olduğunu iddia etdiyi bədəni üzərində heç bir hakimiyyəti yoxdur. İnsana, bütün hüceyrələrinə qədər hakim olan yalnız Uca Rəbbimizdir. Böyük bir sürətlə axan qanı, ürəyin təzyiqlə vurduğu qan miqdarını, qanın laxtalanma müddətini, tənəffüs, həzm, müdafiə etmə, sinir sistemini və burada saymadığımız bir çox sistemi insan özbaşına idarə edə bilməz.
İnsan hər şeyiylə Allaha möhtacdır. Allah bu gerçəyi bir ayəsində belə bildirər:
"Ey insanlar! Siz Allaha möhtacsınız. Allah isə möhtac deyildir. O, şükrə layiqdir! (Fatir Surəsi, 15)
Səhərlər oyandığınızda, bədəninizdə həyatınız üçün lazımlı olan hər detalın əskiksiz olaraq çalışdığına şahid olursunuz. Rahatlıqla nəfəs ala bilir, gözlərinizi açdığınızda heç bir səy göstərmədən və vaxt keçməsini gözləmədən rəngarəng bir dünya görürsünüz.
Səsləri hər vaxt eyni dəqiqlikdə eşidər, rahatlıqla qoxu alar, yemək yeyə bilərsiniz. Yediyiniz yeməklərdəki vitaminlərin bədəninizdə hara gedəcəkləri, saysız mikrob və virusla bədənin necə mübarizə aparmalı olduğu, bir əşyanı görmək üçün beyninizdə görünüşün necə meydana gəlməsi lazım olduğu kimi faktlar üzərində əsla düşünmək məcburiyyətində qalmazsınız.
Heç çətinlik çəkmədən bir gün, bir il, hətta illərcə əvvəl nələr etdiyinizi xatırlaya bilər, bütün bunları yaddaşınızda tuta bilərsiniz. Ən əhəmiyyətlisi bu qədər həssas tarazlıqlar üzərində işləyən bir bədənə sahib olmağınıza baxmayaraq sağlam və gümrah olarsınız. Çünki insan hər an Allahın idarəsində olan bir sistemdən asılıdır. Məhz buna görə insan Rəbbimizin özünə bağışladığı bu əskiksiz sistemlər və verdiyi nemətlər haqqında düşünməlidir. Allah Quranda insanın bu üstün yaradılışını bizlərə belə xatırlatmaqdadır:
Səsləri hər vaxt eyni dəqiqlikdə eşidər, rahatlıqla qoxu alar, yemək yeyə bilərsiniz. Yediyiniz yeməklərdəki vitaminlərin bədəninizdə hara gedəcəkləri, saysız mikrob və virusla bədənin necə mübarizə aparmalı olduğu, bir əşyanı görmək üçün beyninizdə görünüşün necə meydana gəlməsi lazım olduğu kimi faktlar üzərində əsla düşünmək məcburiyyətində qalmazsınız.
Heç çətinlik çəkmədən bir gün, bir il, hətta illərcə əvvəl nələr etdiyinizi xatırlaya bilər, bütün bunları yaddaşınızda tuta bilərsiniz. Ən əhəmiyyətlisi bu qədər həssas tarazlıqlar üzərində işləyən bir bədənə sahib olmağınıza baxmayaraq sağlam və gümrah olarsınız. Çünki insan hər an Allahın idarəsində olan bir sistemdən asılıdır. Məhz buna görə insan Rəbbimizin özünə bağışladığı bu əskiksiz sistemlər və verdiyi nemətlər haqqında düşünməlidir. Allah Quranda insanın bu üstün yaradılışını bizlərə belə xatırlatmaqdadır:
“Ey insan! Səni kərim olan Rəbbinə qarşı aldadan nədir? O Rəbbin ki, səni yaratdı, düzəldib qaydaya saldı. Sənə özü istədiyi surətdə biçim verdi”. (Əl-İnfitar Surəsi, 6-8)
“O, yaradan, yoxdan var edən, surət verən Allahdır. Ən gözəl adlar oncaq Ona məxsusdur. Göylərdə və yerdə nə varsa Onu təqdis edib şəninə təriflər deyər. O, yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir”. (Əl-Həşr Surəsi, 24)
Görüldüyü kimi insan yalnız öz bədəninə baxaraq da Allaha dərin və güclü bir sevgiylə bağlanmaq üçün çox sayda dəlil tapa bilər. Bundan əlavə, yalnız insan bədənində deyil, kainatdakı hər detalda insanlara təqdim edilmiş bənzərsiz nemətlər vardır. Bütün bunlar, tək və gerçək dostumuz olan Allahın bizlər üçün yaratdığı və mühafizə etdiyi fövqəladə nemə
tlərdir.
Bu detalları düşünən insan, özünü yaradan, həyat verən və yaşadan Allaha hər an möhtac olduğunu, Allah diləmədikcə nəfəs ala bilməyəcəyini görər, Allahın özü üçün ən yaxın dost və vəli olduğunu anlar. Allah bu gerçəyi Ənkəbut Surəsində belə bildirməkdədir:
tlərdir.Bu detalları düşünən insan, özünü yaradan, həyat verən və yaşadan Allaha hər an möhtac olduğunu, Allah diləmədikcə nəfəs ala bilməyəcəyini görər, Allahın özü üçün ən yaxın dost və vəli olduğunu anlar. Allah bu gerçəyi Ənkəbut Surəsində belə bildirməkdədir:
“Siz nə yerdə, nə də göydə (Allahı) aciz buraxa bilməzsiniz! Allahdan başqa sizin nə bir haminiz, nə də bir mədədkarınız var!” (Əl-Ənkəbut Surəsi, 22)
“Allah onlardan, onlar da Allahdan razıdırlar. Onlar Allahın firqəsidirlər”. (Əl-Mücadələ Surəsi, 22)
Allahın yaratdığı hər şey ən gözəli və ən xeyirlisidir
Sonsuz ədalət və mərhəmət sahibi olan Rəbbimizin yaratdığı hər hadisə, verdiyi hər hökm insanlar üçün ən xeyirli və ən gözəl olandır. Mənfi kimi görünən hadisələrdə belə Allahın yaratdığı bir çox xeyr, gözəllik və hikmət vardır. Allah bu gerçəyi bir ayəsində belə bildirər:
Sonsuz ədalət və mərhəmət sahibi olan Rəbbimizin yaratdığı hər hadisə, verdiyi hər hökm insanlar üçün ən xeyirli və ən gözəl olandır. Mənfi kimi görünən hadisələrdə belə Allahın yaratdığı bir çox xeyr, gözəllik və hikmət vardır. Allah bu gerçəyi bir ayəsində belə bildirər:
"Bəzən xoşlamadığınız bir şey sizin üçün xeyirli, bəzən də xoşladığınız bir şey sizin üçün zərərli ola bilər. Allah bilir, siz bilməzsiniz". (Əl-Bəqərə Surəsi, 216)
"Biz ona haqq yolu göstərdik. İstər minnətdar olsun, istər nankor”. (Əl-İnsan Surəsi, 3)
Bu gerçəyi bilərək yaşayan möminlər, qarşılaşdıqları hər hadisədən, eşitdikləri hər danışmadan razı olarlar, hər an Allaha yönələrək, yaratdıqları üçün Ona şükr edərlər, Allahın özləri üçün ən xeyirlisini və ən gözəlini yaratdığını bilərək Allahı sevgi və təriflə zikr edərlər.
Allah İnsanlara çətinlik yükləməz, onlardan asan olanı İstər
Sonsuz mərhəmət və şəfqət sahibi olan Rəbbimiz, kitabları və elçiləri vasitəsilə insanları ən gözələ və ən asan olana çağırmışdır. Allahın bizləri çağırdığı din əxlaqı çox asandır, ibadətlər hər insanın gücü çatacağı şəkildədir. Allah güc çatdıra bilməyəcək olanlar üçün də bir çox asanlıq bildirmiş, onlara Rəbbimizin razılığını qazana biləcəkləri yolları göstərmişdir. Allah dininin asan olduğunu ayələrində belə bildirməkdədir:
Allah İnsanlara çətinlik yükləməz, onlardan asan olanı İstər
Sonsuz mərhəmət və şəfqət sahibi olan Rəbbimiz, kitabları və elçiləri vasitəsilə insanları ən gözələ və ən asan olana çağırmışdır. Allahın bizləri çağırdığı din əxlaqı çox asandır, ibadətlər hər insanın gücü çatacağı şəkildədir. Allah güc çatdıra bilməyəcək olanlar üçün də bir çox asanlıq bildirmiş, onlara Rəbbimizin razılığını qazana biləcəkləri yolları göstərmişdir. Allah dininin asan olduğunu ayələrində belə bildirməkdədir:
"Biz sənə ən asan olanı müyəssər etdik". (Əl-Əl`a Surəsi, 8)
"O, sizi seçdi və dində sizin üçün heç bir çətinlik yeri qoymadı – atanız İbrahimin dinində olduğu kimi" (Əl-Həcc Surəsi, 78)
"Biz Quranı sənə məşəqqət çəkməyin üçün nazil etmədik! Qorxan bir kimsəyə yalnız öyüd-nəsihət olaraq". (Taha Surəsi, 2-3)
Allah, bir başqa ayəsində isə, insana güc çatdıracağından çoxunu yükləməyəcəyini belə bildirməkdədir:
“Allah hər kəsi yalnız qüvvəsi yetdiyi qədər yükləyər. Hər kəsin qazandığı yaxşı əməl də, pis əməl də özünə aiddir. “Ey Rəbbimiz, unutduqda və ya yanıldıqda bizi cəzalandırma! Ey Rəbimiz, bizdən əvvəlkiləri yüklədiyin kimi, bizi ağır yükləmə! Ey Rəbbimiz, gücümüz çatmayan şeyi bizə yükləyib daşıtdırma! Bizi əav edib bağışla, bizə rəhm et! Sən bizim ixtiyar sahibimizsən. Kafirlərə qələbə çalmaqda bizə kömək et!” (Bəqərə Surəsi, 286)
Allahın insanlar üçün yaratdığı asanlıqlar Onun mərhəmətinin, bağışlamasının, şəfqətinin bir təcəllisidir. Allah qullarını asan bir dindən məsul tutmuşdur və dünyadakı bu asan imtahanın sonunda insanı bənzərsiz gözəllikdə, insanın xəyal belə edə bilməyəcəyi mükəmməllikdə nemətlərlə dolu, sonsuz cənnət həyatı ilə müjdələməkdədir:
“Rəbbi onları Özündən bir mərhəmət, razılıq və içərisində onlar üçün tükənməz nemətlər olan cənnətlər müjdələr. Onlar orada əbədi qalacaqlar. Böyük mükafat, həqiqətən, Allah yanındadır! (Ət-Tovbə Surəsi, 21-22)
Allah heç bir şeyə ehtiyacı olmayandır, hər cür əskiklikdən münəzzəhdir. İnsanların isə Allaha ibadət etməyə və gözəl əxlaq göstərməyə ehtiyacları vardır. Dünyanın ən pis, ən inancsız insanı da Allaha heç bir şəkildə zərər verə bilməz. Allah, canlı və cansız bütün varlıqların tək hakimi və tək sahibidir. Buna baxmayaraq, Allah insanlara, gözəl rəftar göstərdiklərində onları mükafatlandıracağını bildirməkdədir. Bu, Allahın üstün bağışlamasının və rəhmətinin dəlillərindən biridir.
Allahın, insanları qaranlıqlardan nura çıxaran haqq kitablar endirməsi və onları doğru yola çağıran elçilər göndərmiş olması da Rəbbimizin rəhmətinin təcəllilərindəndir. Allah haqq kitabı Quranı, insanlara doğrunu və səhvi bildirən bir nur etmiş, onunla insanlara hər şeyi açıqlamışdır. Rəbbimiz, insanları məsul etdiyi hər cür ibadəti, inancı və davranış şəklini açıq-aşkar ayələriylə bizlərə bildirmişdir:
Allahın, insanları qaranlıqlardan nura çıxaran haqq kitablar endirməsi və onları doğru yola çağıran elçilər göndərmiş olması da Rəbbimizin rəhmətinin təcəllilərindəndir. Allah haqq kitabı Quranı, insanlara doğrunu və səhvi bildirən bir nur etmiş, onunla insanlara hər şeyi açıqlamışdır. Rəbbimiz, insanları məsul etdiyi hər cür ibadəti, inancı və davranış şəklini açıq-aşkar ayələriylə bizlərə bildirmişdir:
“Həqiqətən, Biz onları elmlə müfəssəl izah etdiyimiz, inanan bir qövm üçün hidayət və mərhəmət olan bir Kitab gətirdik”. (Əl-Ə'raf Surəsi, 52)
Allah Quranı qorumuş, tək bir hərfinin də pozulmasına icazə verməmişdir. Allah bu gerçəyi ayələrində belə bildirər:
“Şübhəsiz ki, Quranı Biz nazil etdik və sözsüz ki, Biz də onu qoruyub saxlayacağıq”. (Hicr Surəsi, 9)
“Nə öncə, nə də sonra batil ona yol tapa bilməz. O, hikmət sahibi, şükrə layiq olan tərəfindən nazil edilmişdir”. (Fussilət Surəsi, 42)
Qiyamətə qədər qorunacaq və etibarlı olan, qüsursuz və əskiksiz bir yol göstəriciyə sahib olmaq insanlar üçün böyük bir nemət və asanlıqdır. Allah, Quranın möminlər üçün əhəmiyyətini bir ayəsində belə bildirər:
“Biz Quranı sənə hər şeyi izah etmək üçün, müsəlmanlara da bir hidayət, mərhəmət və müjdə olaraq nazil etdik. (Ən-Nəhl Surəsi, 89)
Allah, tarix boyunca insanlara elçilərini də göndərmişdir. Allahın seçdiyi elçilər, çox etibarlı, təqva sahibi, ədalətli, gözəl əxlaqlı və çox xeyirli kəslərdir. Elçilər yalnız Allahın razılığını axtarmışlar, ölümü də gözə alaraq, insanları doğru olan yola çağırmaq üçün həyatları boyunca mübarizə aparmışlar. Allahın elçilərinin bir başqa xüsusiyyəti də, çox şəfqətli, möminlərə çox düşkün, onları qoruyub gözləyən, incə düşünən, fədakar kəslər olmalarıdır. Allahın tarix boyunca seçdiyi bütün elçilərin bu qədər gözəl xüsusiyyətlərə sahib olmaları, Rəbbimizin möminlərə böyük bir lütfüdür.
Allahın insanlara hər şeyi açıqca bildirmiş olması, haqq kitablar və etibarlı elçilərlə, onları asan bir yola çağırması Allahın insanlar üzərindəki rəhmətinin və qoruyuculuğunun bir təcəllisidir. Allah, tarix boyunca insanlara asanlıq təmin etmiş, istəklərini onlara ən gözəl vasitə ilə çatdırmış, çağırışına uyanların vəlisi və qoruyucusu olacağını vəd etmiş və bütün bunların ardından onları sonsuz gözəllikdəki cənnətiylə müjdələmişdir. Rəhman və Rəhm olan Allah, dünyada da axirətdə də insanlara rəhmət edən, onları qoruyan, nemətləndirən sonsuz şəfqət sahibi olandır. Düşünən, ağıl və vicdan sahibi hər insan, özünə verdiyi bütün bu nemətlər üçün Allaha ən gözəl şəkildə şükr edər və Rəbbimizə içdən bir sevgi və təslimiyyətlə bağlanar.
Allahın insanlara hər şeyi açıqca bildirmiş olması, haqq kitablar və etibarlı elçilərlə, onları asan bir yola çağırması Allahın insanlar üzərindəki rəhmətinin və qoruyuculuğunun bir təcəllisidir. Allah, tarix boyunca insanlara asanlıq təmin etmiş, istəklərini onlara ən gözəl vasitə ilə çatdırmış, çağırışına uyanların vəlisi və qoruyucusu olacağını vəd etmiş və bütün bunların ardından onları sonsuz gözəllikdəki cənnətiylə müjdələmişdir. Rəhman və Rəhm olan Allah, dünyada da axirətdə də insanlara rəhmət edən, onları qoruyan, nemətləndirən sonsuz şəfqət sahibi olandır. Düşünən, ağıl və vicdan sahibi hər insan, özünə verdiyi bütün bu nemətlər üçün Allaha ən gözəl şəkildə şükr edər və Rəbbimizə içdən bir sevgi və təslimiyyətlə bağlanar.